Vitamin A còn giúp thúc đẩy sự phát triển & biệt hóa các tế bào biểu mô ở da, mắt, hô hấp, tiết niệu & ống tiêu hóa. Chức năng đặc biệt của tế bào biểu mô là bài tiết dịch nhầy & bao phủ dưới dạng nhung mao. Các nhung mao ở niêm mạc đường hô hấp di động liên tục, có tác dụng bảo vệ cơ thể chống lại các tác nhân lạ (vi trùng, bụi…) từ bên ngoài. Khi thiếu vitamin A, các biểu mô này bị sừng hóa, các nhung mao thưa dần & mất đi, không còn tác dụng bảo vệ đường hô hấp. Các tế bào biểu mô liên tục được thay thế bằng các tế bào mới nên vitamin A cần được cung cấp thường xuyên cho cơ thể. Thiếu vitamin A còn dẫn đến sừng hóa biểu mô giác mạc có thể gây loét & mù lòa do thiếu vitamin A (gọi là bệnh khô mắt). Vitamin A còn có vai trò trong sự tăng trưởng & sự phát triển của xương. Khi thiếu vitamin A, trẻ sẽ chậm tăng trưởng, thậm chí sụt cân.

Khi trẻ bị sởi, virus lan tràn khắp cơ thể và gây viêm nhiễm ở nhiều cơ quan, đặc biệt là đường hô hấp và tiêu hóa. Khi đó, trẻ bị viêm long rất dữ dội và có thể bị tiêu chảy nặng nề. Tế bào niêm mạc ở đường hô hấp và tiêu hóa vì thế mà thường xuyên cần được tạo mới nên sử dụng một lượng lớn vitamin A. Do đó, cơ thể dễ lâm vào tình trạng thiếu hụt vitamin A mà chế độ ăn khó đáp ứng kịp,nhất là đối với trẻ nhỏ. Đó là chưa kể đến trẻ thường rất mệt mỏi và dễ biếng ăn khi bị bệnh nên sẽ không thể nhận đủ vitamin A.

Vitamin A được tìm thấy trong thực phẩm có nguồn gốc động vật như gan, thịt, cá, trứng, sữa toàn phần & một số thức ăn bổ sung. Sữa mẹ, đặc biệt là sữa non rất giàu vitamin A. Tiền vitamin A là beta-caroten, là những sắc tố đậm màu có ở thực phẩm nguồn gốc thực vật, có nhiều trong rau quả xanh & vàng đậm (rau muống, rau dền, mồng tơi, rau đay, rau ngót, cà rốt,bông cải xanh, bí đỏ, xoài, đu đủ, gấc…). Vitamin A nguồn gốc động vật(retinol) khi vào cơ thể sẽ được hấp thu nhanh chóng và phát huy tác dụng. Bản thân beta-caroten là chất chống oxy hóa giúp bảo vệ cơ thể chống lại các tácn hân gây oxy hóa gây tổn thương tế bào. Nếu muốn có tác dụng như vitamin A thì cần phải qua quá trình chuyển đổi thành vitamin A (retinol). Vì vitamin A tan trong chất béo nên chế độ ăn có dầu mỡ sẽ giúp hấp thu tốt vitamin A.

 

Việt Nam là xứ nhiệt đới với nhiều loại rau trái và khá phong phú các loại thực phẩm dinh dưỡng. Trong đó, có rất nhiều thực phẩm giàu vitamin A nguồn gốc động vật và thực vật. Mặc dù thực phẩm phong phú là thế nhưng nhiều bà mẹ vẫn không biết thực phẩm nào giàu vitamin A. Sữa mẹ là nguồn thực phẩm giàu vitamin A, đặc biệt là sữa non. Tuy nhiên, nếu bà mẹ ăn uống kiêng khem và không nhận đủ vitamin A thì hàm lượng vitamin A trong sữa mẹ sẽ bị thiếu. Điều này sẽ dẫn đến trẻ bú mẹ cũng bị thiếu vitamin A.

Trẻ dưới 5 tuổi rất dễ bị thiếu vitamin A do nhu cầu tăng cao cho sự tăng trưởng nhưng chế độ ăn thường không đa dạng và không đủ. Hơn nữa, trẻ hay mắc các bệnh nhiễm trùng & giun sán làm tăng hao hụt vitamin A. Thiếu vitamin A sẽ làm trẻ bị quáng gà, khô mắt, nếu không được điều trị sẽ dẫn đến loét giác mạc gây mù loà, trẻ cũng dễ bị mắc các bệnh nhiễm trùng (như sởi, viêm hô hấp, tiêu chảy), chậm tăng trưởng, thậm chí sụt cân.

Để phòng ngừa thiếu vitamin A, trẻ sơ sinh & trẻ nhỏ nên được bú sữa mẹ vì sữa mẹ rất giàu vitamin A, đặc biệt là sữa non. Bà mẹ cũng cần uống vitamin A liều cao(200.000 IU) bổ sung ngay sau sanh để bảo đảm sữa mẹ có đủ vitamin A cho trẻ. Đối với trẻ dưới 6 tháng nhưng không bú mẹ cũng cần được bổ sung vitamin A tại trạm y tế với liều duy nhất 50.000 IU vitamin A.

Trẻ 6-36 tháng tuổi dù ở bất cứ nơi đâu trên toàn quốc đều phải được bổ sung vitamin A liều cao mỗi 6 tháng (vào ngày 1-2 tháng 6 & tháng 12) tại các điểm uống vitamin A.Trẻ dưới 5 tuổi có nguy cơ thiếu vitamin A như trẻ bị suy dinh dưỡng, trẻ bị sởi, hoặc bệnh nhiễm trùng tái phát nhiều lần, tiêu chảy kéo dài… cũng cần được uống vitamin A liều cao.

Chế độ ăn của trẻ tuổi ăn dặm trở lên (tròn 6 tháng tuổi trở lên) nên có đủ thực phẩm giàu vitamin A kể trên. Vitamin A từ thực phẩm nguồn gốc động vật sẽ hấp thu tốt hơn vitamin A từ nguồn thực vật. Sử dụng thực phẩm giàu vitamin A cũng cần đi kèm với chế độ ăn có đủ chất béo trong khẩu phần để vitamin A hấp thu được dễ dàng.

Trẻ trên 2 tuổi nên được tẩy giun định kỳ mỗi 6 tháng vì giun sán cũng làm hao hụt vitamin A.

Kiến thức& thực hành đúng của bà mẹ & gia đình là hàng rào bảo vệ con mình chống bệnh tật và là bệ đỡ cho trẻ phát triển tốt nhất.

Hãy cho con bú mẹ sớm để tận hưởng nguồn sữa non quí giá, nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong suốt 6 tháng đầu và có thể kéo dài đến 18-24 tháng, cho trẻ ăn dặm đúng thời điểm (khi trẻ tròn 6 tháng) và đủ các nhóm thực phẩm (bột, béo, đạm, vitamin/khoáng chất), đưa trẻ đi tiêm chủng đúng lịch để phòng tránh bệnh nhiễm trùng, và không quên đưa trẻ đi uống vitamin A theo chiến dịch hoặc khi trẻ có nguy cơ thiếu vitamin A.

Phan Thị Thu Thùy

Trung tâm CSSKSS Khánh Hòa